آزادگی در اندیشه امام حسین(ع)

آزادگی در اندیشه امام حسین(ع) از نظر دکتر لک زایی: نهضت امام حسین(ع) در جهت اخلاقی شدن جامعه صورت گرفت،

دکتر شریف لک زایی عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه آزادی گوهر انسان تلقی می شود گفت: تلاش انبیاء برای رهایی و آزادی مردم بوده است. اساسا دین داری و تبعیت از آموزه های دینی هم در فضای آزاد اجر و قرب پیدا می کند در غیر این صورت اجبار ارزشی نخواهد داشت.

آزادی مهمترین هدف امام حسین(ع) است

دکتر شریف لک زایی در گفت و گو با خبرنگار شفقنا اظهار کرد: به نظر من هدف نهضت امام حسین(ع) آگاهی بخشی در چند زمینه بوده است که مهمترین آن بحث آزادی است. این آگاهی بخشی در سه بخش اتفاق افتاده است اولین بخش نسبت به این بود که احکام اسلام مراعات نمی شد و به آن خواست اصیلی که پیامبر(ع) به خاطر آن مبعوث شده است عمل نمی شد. در واقع اسلامی که از آن صحبت می شود آنقدر اصالت نداشت که بتوان گفت کسانی که مدعی طرفداری از آن هستند یک اسلام اصیل را پیش می بردند. بنابراین یکی از اهداف اصلی قیام امام حسین(ع) همین آگاهی بخشی است و اینکه اسلام اصیل چیست و چه مختصات و ویژگی هایی دارد و چگونه باید به آن عمل شود؟.

دومین هدف امام مبارزه با حاکمان ظالم بود

او ادامه داد: آگاهی بخشی دوم که حضرت انجام داد این بود که افراد ناشایستی حکومت را به دست گرفته بودند و حکمرانی توسط ناشایستگان صورت می گرفت درحالی که یکی از اهداف اصیل اسلام این بود که افراد شایسته حکومت کنند و طبیعتا بر اساس آن نگاهی که از امامت و امامان نشأت می گیرد، این انحراف در مسیر حکومت دینی و اسلامی ایجاد شد و افرادی داعیه دار حکومت شدند که ویژگی هایی که یک حاکم اسلامی باید داشته باشد را در عمل و نظر نداشتند. بنابراین افرادی که بر مسند حکومت تکیه زدند فاقد صلاحیت های یک حاکم دینی و اسلامی هستند. حضرت در این جهت هم آگاهی بخشی دارد و به جامعه، تاریخ و زمانه اعلام می کند که یک حاکم اسلامی باید از چه شرایطی برخوردار باشد تا بتواند در مسند حکمرانی جامعه و مردم قرار بگیرد.

حفظ حقوق مردم سومین آگاهی بخشی در نهضت حضرت است

لک زایی حقوق مردم را سومین آگاهی بخشی در نهضت حضرت دانست و گفت: آگاهی بخشی سوم در خصوص حقوق مردم است و اینکه مردم هر کجا دیدند به اسلام عمل نمی شود و هر کجا حقوق اولیه و حقوقی که از طرف اسلام به رسمیت شناخته شده بر آنها نادیده گرفته می شود می توانند اعتراض کنند و طبیعتا آزادی هم در اینجا به صورت جدی مورد توجه و تامل امام حسین(ع) قرار می گیرد. مردم بر اساس آن حرکتی که امام انجام داد می توانند در مقابل اقدامات نادرست حکومت دینی قیام و اعتراض کنند و از حق آزادی برخوردار باشند و با اعتراض، انتقاد، قیام و شورش علیه حکومتی که در راستای دین و فرمایشات بزرگان دین حرکت نمی کند ایستادگی کنند. این یک عنصر بسیار مهم در کنار هدفی بود که حضرت دنبال کرد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: از همین جهت هم شاید بتوان یک نتیجه دیگری را هم گرفت مبنی بر اینکه آگاهی بخشی و توجه دادن مردم به عنصر آزادی، می تواند بر این جهت باشد که سرنوشت یک جامعه را تعیین می کند. یک انسان مسلمان هم بایستی به این مساله توجه داشته باشد که در چه جامعه ای زندگی می کند و چه کسانی در این جامعه حاکم هستند و همچنین خود فرد باید در جامعه تاثیر گذار باشد و بتواند در مسیری که اسلام، پیامبر و ائمه از او خواستند حرکت کند و طبیعتا اینجا آزادی یک عنصر گرانمایه است. در واقع آزادی درونی یعنی آزادی از همه تعلقاتی است که انسان را وابسته به خود می کند. به هر حال انسان می خواهد با حرکتی خود را از همه این تعلقات آزاد کند و حضرت هم این گونه آزاد بود و این گونه حرکتی را انجام داد که در تاریخ ماندگار شد و به سمت و سوی حرکت کرد که جنبش های دیگری را به وجود آورد و نهضت های دیگر را شکل ببخشد.

آزادی جزو ویژگی های ذاتی هر فرد می باشد

لک زایی در خصوص جمله امام حسین(ع) که فرمود “دین ندارید لااقل آزاده باشید” اظهار کرد: طبیعتا فضایی که حضرت این سخن را فرمودند خارج از فضای دین و اسلام بوده است و اشاره به یک عنصر انسانی داشته است که در همه جوامع مشترک است. اگر کسی به آموزه های دینی هم عمل نمی کند حداقل به آموزه های انسانی عمل کند. کسانی که مدعی بودند و در مقابل امام قرار گرفتند در فضای دینی حرکت می کردند و مدعی بودند که عاملان و حاملان اسلام هستند ولی حضرت در آخرین فرمایشات خود اینگونه به ما این پیام را می رساند که شاید کسانی مدعی این باشند که حاملان و عاملان اسلام هستند ولی ممکن است که از این آموزه ها تهی بوده و بویی از اسلام نبرده باشند. بنابراین توجه حضرت به یک نکته بسیار مهم است که انسانیت را فراموش نکنیم آزادگی هم جزو همین بحث و جزو ویژگی های ذاتی هر انسان مسلمان است.

او تصریح کرد: هر انسانی از این خصلت و ویژگی برخوردار است و می تواند سرلوحه اقدامات و اعمال ما به عنوان یک انسان مسلمان قرار بگیرد. یعنی اولا به عنوان یک انسان و ثانیا به عنوان کسی که واجد و حامل یک آموزه ای است باید ابعاد انسانی را تلفیق کند، ویژگی های انسانی را جهت داده و به یک جهت مشخصی هدایت کند. بنابراین آزادی می تواند به عنوان یک عنصر مشترک انسانی در جامعه بشری، در مقابل دیگران به ما کمک کند که به یک سمت و سویی حرکت کنیم تا اهداف انسانی را فراموش نکنیم. امروزه در فضای فعلی افراد و گروه هایی هستند که به نام اسلام خشونت را ترویج می دهند در حالی که نه نسبتی با اهداف و آموزه های دینی دارند و نه حتی از انسانیت بویی بردند. بنابراین این پیام یک پیام تاریخی فرا زمانی است تا همیشه آن را به ذهن داشته و از آن بهره ببریم.

این استاد دانشگاه در خصوص مفاهیم مختلف آزادی گفت: در بحث مفهوم شناسی آزادی بحث های زیادی صورت گرفته است ولی آن چیزی که من از آموزه های دینی می دانم و اگر بخواهیم آن را در فضای عملی که امام حسین(ع) به انجام رسانده است تعریف کنم باید بگویم آزادی یعنی یک توان و امکان که در آن قدرت انتخاب برای انسان فراهم شود، به اجبار حرکت نکند و از امکان های فراوانی برای انتخاب برخوردار باشد. شاید این تعریف ساده ای از آزادی باشد به این معنا که فرد در برابر خود انتخاب های متعددی داشته و بتواند یکی از آنها را انتخاب کند. اساسا آزادی به نوعی گوهر انسان تلقی شده و جوهره انسان است و اگر انسان فاقد این جنبه باشد نمی تواند به آن مسوولیتی که دارد عمل کند.

انسان به سبب آزادی، مسوول رفتار خویش است

او بیان کرد: طبیعتا مسوول شمردنِ انسان منوط به این است که امکان انتخاب برای او فراهم باشد و بتواند از قدرت گزینش گری برخوردار شود که اگر این امکان وجود نداشته باشد و بر او یک جبری حاکم باشد طبیعتا مسوولیت انسان هم قابل پذیرش نخواهد بود. انسان به سبب اینکه آزاد است مسوول انجام اعمال و رفتار خودش است و این آزادی در گوهر و جوهر انسان وجود دارد. اساسا شاید بتوان گفت فلسفه حیات و زندگی بر آزادی مبتنی است و اساسا در فرمایشات بزرگان هم آمده است که انبیاء مبعوث شدند تا انسان ها را آزاد کنند، در واقع با آگاهی بخشی که صورت می گیرد انسان ها بتوانند از قدرت انتخاب و گزینش گری برخوردار شوند. پس تلاش انبیاء و ائمه برای رهایی و آزادی مردم بوده است اساسا دین داری و تبعیت از آموزه های دینی هم در فضای آزاد اجر و قرب پیدا می کند در غیر اینصورت اجبار ارزشی نخواهد داشت.

دین داری باید در فضای آزاد صورت بگیرد

لک زایی با بیان اینکه دین داری باید در فضای آزاد به وجود آید اظهار کرد: بر اساس آن چیزی که در آموزه های دینی هم تاکید شده است دین داری باید در فضای آزاد به وجود آید. اینکه من دین دار باشم باید با انتخاب آزادانه خودم صورت بگیرد و الا ارزشی ندارد. البته تاکید شده است که این انتخاب باید بر اساس استدلال هم صورت بگیرد یعنی دین ورزی یک انسان مسلمان در تعابیر بزرگان شیعه بایستی با استدلال همراه باشد و وراثتی نباشد. روی این مساله باید تاکید زیادی شود چراکه عنصر هویت بخش انسان است. اخلاق هم همین است و چون یک وجهه درونی پیدا می کند بنابراین چه در نوع فضیلت و چه در نوع رذیلت آن قدرت انتخاب گری وجود دارد و اگر در آن اجباری باشد طبیعتا ارزشمندی نخواهد داشت. اینکه کسی که دروغ نمی گوید باید در او ملکه شده باشد و به تعبیر امروزی باید در وجودش نهادی شده باشد. این کار همانند دین است یعنی هم اخلاق و هم دین و …اجبار بردار نیستند و طبیعتا تحقق و عمل به آنها در یک فضای آزاد می تواند ارزشمند شمرده شود. این تاکیدی است که هم در آموزه های دینی و هم در فضای رفتاری که بزرگان ما داشتند معنا پیدا می کند.

هدف امام هدایت جامعه به سمت اخلاقیات بود

او با اشاره به اینکه نهضت امام حسین(ع) در جهت اخلاقی شدن جامعه صورت گرفت اظهار کرد: حرکت امام هم در این فضا رخ داد به این معنا که جامعه به سمت اخلاقی شدن پیش برود. بخش زیادی از این مساله مربوط به حکمرانان می شود حکمرانی که دروغ می گوید، حق دیگران را غصب می کند طبیعتا یک جامعه غیر اخلاقی را دامن می زند خب اگر بخواهیم جلو آن بایستیم باید بر ابعاد اخلاقی که می تواند جامعه از آن برخوردار باشد تاکید شود . امام حسین(ع) یک کار اخلاقی را انجام داد مبنی بر اینکه نباید دروغ در جامعه وجود داشته باشد و نباید اعمال و رفتار حکمران به فساد آغشته شود بلکه باید در کاری که انجام می شود و مساله ای که گفته می شود صداقت باشد.

لک زایی در پایان خاطرنشان کرد: حاکم نمی تواند فارغ از صداقت باشد صداقت کلامی، رفتاری و نظری ویژگی هایی است که باید در یک حاکم وجود داشته باشد و حضرت این مفاهیم را این گونه ترسیم می کند که وضعیت حاضر و وضعیتی که با آن مواجه هستیم فارغ از این احکام است و طبیعتا امام حسین(ع) به این سمت حرکت می کند که جامعه را آگاهی ببخشد چراکه که جامعه غیر اخلاقی شده است و به ویژه با کاری که حاکمان انجام می دهند به سمت غیر اخلاقی شدن حرکت می کند. بنابراین من اقدام امام حسین(ع) را این گونه تعبیر کردم که حضرت می خواهد جامعه به سمت اخلاقی شدن پیش برود و جامعه اخلاقی می تواند واجد ارزش باشد، از حقوق خودش بهره مند باشد و این جامعه حق دارد که حکمرانان شایسته ای داشته باشد.

پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه