روضه‌خوانی
روضه‌خوانی شیوه‌ای از سوگواری که به ذکر مصیبت‌های امام حسین و سایر معصومان می‌پردازد. به مجالس عزاداری، مجلس روضه‌خوانی نیز گفته می‌شود. در این مراسم، روضه‌خوان بر منبریا صندلی می‌نشیند و مصیبت یکی از بزرگان دین را با صدایی بلند و حزین برای اهل مجلس می‌خواند. پیشینه ورود واژه‌های روضه و روضه‌خوانی به ادبیات عزاداری شیعیان، به قرن دهم و انتشار کتاب روضه الشهداء برمی‌گردد.
واژه شناسی
روضه در لغت به معانی باغ، بستان بهشت، گلزار و…آمده است.[۱] روضه در اصطلاح به ذکر مصیبت امام حسین (ع) و سایر معصومان(ع) گفته می‌شود که به صورت نثر بیان می‌گردد. روضه‌خوان به کسی گفته می‌شود که شغل و پیشۀ او روضه‌خوانی باشد. به برپایی سوگواری امام حسین(ع) نیز روضه‌خوانی می‌گویند.[۲]
تاریخچه
پیشینه ورود واژه‌های روضه و روضه‌خوانی، به ادبیات عزاداری شیعیان در قرن دهم و انتشار کتاب روضه الشهدا برمی‌گردد. محدث نوری که خود لؤلؤ و مرجان را درباره شرایطِ روضه‌خوان نگاشته است،[۳] می‌گوید: «این صنف از مؤمنین [روضه‌خوان‌ها] اسمی مخصوص نداشتند تا… ملاحسین کاشفی کتاب روضه الشهدا را تألیف نمود».[۴]
سبب نامیدن مرثیه‌خوانی به روضه‌خوانی آن است که مرثیه‌خوانان در گذشته حوادث کربلا را از کتاب روضه الشهداءِ ملا حسین کاشفی می‌خواندند. چون خوانندگان، عیناً کتاب روضه الشهداء را برای مردم می‌خواندند، آنان را روضه‌خوان یعنی روضهالشهدا‌خوان می‌گفتند.[۵] کم کم روضه مصطلحی شد برای مصیبت امام حسین (ع) و روضه خوان به کسی اطلاق شد که مصیبت امام حسین را بخواند؛ اگر چه به روضه الشهدا هم مراجعه نکرده باشد.[۶]
روضه‌خوانان در عصر صفوی کار مناقب خوانان، مداحان و مرثیه‌سرایان گذشته را انجام می‌دادند. از سوی دیگر جای قصه گویان و مقتل‌خوانان و حتی واعظان را هم گرفته بودند. از این زمان به بعد وعظ، خطابه و مرثیه سرائی در روضه‌خوانان جمع شده بود و آنان با در هم آمیختن نظم و نثر، مردم را به گریه وا می‌داشتند.[۷] در سفرنامه‌هایی که در این دوره نوشته شده است، به برگزاری مراسم روضه‌خوانی اشاره شده است.[۸]
در دوره افشاریان، عزاداری و روضه‌خوانی به وسیله نادرشاه، محدود شد؛[۹] اما در دوره قاجاریه، عزاداری امام حسین(ع) رونق گرفت، فتحعلی شاه قاجار در بعضی از شب‌های جمعه، به خصوص در ماه رمضان و ماه‌های محرم و صفر، روضه‌خوانی برپا می‌کرد.[۱۰] ناصر دین شاه نیز به هنگام ماه محرّم، تشکیل مجلس روضه و شرکت در آن را بر خود واجب می‌دانست.[۱۱] البته رونق بی‌سابقه تعزیه‌خوانی و ساخت تکیهدولت، از رونق روضه‌خوانی کاست؛[۱۲]تا جایی که روضه‌خوانی و مرثیه‌خوانی، دیگر به اندازۀ تعزیه، رسمیت نداشت.[۱۳]
رضا شاه در نیمه دوم سلطنت‌ش، شعائر مذهبی عامه مردم را خرافات نامید.[۱۴] پس از واقعه گوهرشاد، سخت‌گیری درباره برپایی مجالس روضه افزایش یافت و مأموران شهربانی موظف شدند که از برگزاری مجالس عزاداری جلوگیری کنند. در بعضی شهرها وعاظ و برپاکنندگان مجالس روضه را به زندان می‌فرستادند.[۱۵]
شیخ عبدالکریم حایری یزدی، مؤسس حوزه علمیه قم، در ترویج مجالس روضه‌خوانی، نقش داشت. او مراسم شبیه‌خوانی را در قم ممنوع اعلام کرد و مجالس بزرگ تعزیه را به مجلس روضه‌خوانی تبدیل کرد.[۱۶]
در دوره سلطنت پهلوی دوم، همچنین مجالس روضه خانگی و زنانه، رشد مخصوصی داشت؛ تا آنجا که گستره شهرت و فعالیت برخی خطیبان زن به بیرون از مجالس خانگی هم کشیده و مجالس زنانه بزرگ تشکیل می‌شد. چهره شاخص این مجالس در تهران، شریفه کاتوزیان (مدیر وقت دبستان دین و دانش) بود.[۱۷]
شیوه برگزاری
مجالس روضه خوانی در ایام شهادت معصومان، به ویژه در ماه محرم و صفر برپا می‌شود. این مجالس در خانه، حسینیه، تکیه، مسجد و… برگزار می‌گردد.[۱۸] در مراسم روضه‌خوانی، روضه‌خوان بر منبر یا صندلی‌ای قرار می‌گیرد و با خواندن مصیبت امام حسین(ع) و دیگران با صدایی حزین، اهل مجلس را به گریه وا می‌دارد. روضه‌خوانان از دو طیف واعظان و ذاکران هستند. واعظان معمولا پیش از خواندن روضه، بر منبر سخن می‌رانند و در پایان، مصیبت یکی از معصومین را می‌خوانند؛ اما ذاکران تنها به خواندن مصیبت اکتفا می‌کنند.[۱۹]
مجالس روضه‌خوانی به دو شکل مردانه و زنانه برگزار می‌شود. در برخی مجالس مردانه زنان، نیز حضور دارند. در روضه‌خوانی زنانه، اهل مجلس فقط زنان هستند.[۲۰]
ترویج عقائد شیعه
روضه خوانی، در تثبیت مذهب شیعه و شناساندن مصائب ائمه معصومین(ع) و شهدای کربلا تأثیرگذار بوده است. امام خمینی فلسفهٔ روضه‌خوانی برای سیدالشهداء را حفظ مکتب او می‌داند و معتقد است مجالس عزاداری و روضه‌خوانی نقشی تعیین‌کننده، در حفظ مذهب شیعه داشته است.[۲۱]
منبع: ویکی شیعه
نظرات بسته شده است.