حدیث کساء
حدیث کساء حدیثی قدسی در فضیلت پیامبر(ص)، علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع) است. واقعه حدیث کساء در خانه ام سلمه، همسر پیامبر روی داد. پیامبر اکرم(ص) هنگام نزول آیه تطهیر ، خود و خاندان خویش را با پارچه‌ای پشمین (کساء) پوشانید. امامان شیعه به این حدیث برای اثبات فضیلت و برتری خود برای به دست گرفتن خلافت مسلمانان استناد کرده‌اند. متن حدیثی که در برخی از مفاتیح‌ها به نام حدیث کساء آمده، در بخش‌هایی متفاوت با حدیثی است که در منابع کهن شیعی و سنی نقل شده است.
معنای لغوی کساء
کساء در زبان عرب به نوعی عبا می‌گویند که بر دوش انداخته می‌شود. همچنین به عنوان زیرانداز و رو انداز نیز به کار رفته است.[۱] اما لفظ کِساء در این حدیث، به معنای پوششی مانند عبا است که روی لباس‌ها می‌پوشند.
شرح ماجرای حدیث کساء
هیچ یک از احادیثی که پیرامون رویداد کساء رسیده است آن را به طور کامل بیان نکرده و هر یک به بخشی از آن اشاره دارند. آنچه که در ذیل می‌آید بهره‌گیری از تمام روایات برای تصویر کامل رویداد کسا است.
پیامبر اسلام(ص) در خانه همسرش، امّ سلمه قرار است پیام مهمی از سوی خداوند درباره چند تن از نزدیکان خود دریافت کند. لذا به همسرش تأکید می‌کند که به هیچ کس اجازه ورود ندهد. از سوی دیگر، در همین روز، فاطمه(س)، دختر پیامبر(ص) تصمیم می‌گیرد برای پدر غذای مناسبی به نام عصیده (کاچی)[۲] تهیه کند. او این غذا را در دیگ کوچک سنگی فراهم می‌کند و آن را روی طبقی گذاشته، برای پدر می‌آورد.امّ سلمه می‌گوید: «من نتوانستم مانع ورودفاطمه شوم». پیامبر(ص) به دخترش فرمود: «برو و همسر و دو فرزندت را هم بیاور». فاطمه(س) بی‌درنگ به منزل بازگشت و همراه همسر و دو فرزندش ـ که در آن وقت، خردسال بودند ـ به خانه پدر وارد شد. ام سلمه با اشارهٔ رسول خدا(ص) برخاست و در کناری مشغول نماز شد.
رسول خدا(ص) با علی(ع) و فاطمه(س) و دو فرزندش حسن(ع) و حسین(ع)، کنار سفرهٔ فاطمه نشستند. پیامبر(ص) کسای خیبری(عبایی از بافته‌های مردم منطقه خیبر) را بر سر داماد و دختر و فرزندانش می‌کشد و با دست راست به آسمان اشاره می‌کند و می‌فرماید:«خدایا! اینان اهل بیت(ع) من هستند. پس هر گونه پلیدی را از آنها دور کن و کاملاً پاکشان گردان!»
آن گاه جبرئیل امین، نازل شد و آیه تطهیر را خواند: إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّـهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا ﴿٣٣﴾ (ترجمه: …خدا فقط مى‌خواهد آلودگى را از شما خاندان [پیامبر ]بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.)[ احزاب–۳۳]
امّ سلمه جلو آمد و گوشه کسا را بلند کرد ولی پیامبر(ص) کسا را از دست او کشید و مانع ورود او به جمع اهل بیت(ع) خود شد.امّ سلمه عرض کرد: آیا من در شمار اهل بیت نیستم؟ پیامبر(ص) خدا فرمود: تو در راه خیر و نیکی هستی، تو از همسران پیامبر خدایی.[۳]
محل وقوع این ماجرا
علامه حلی می‌گوید: نازل شدن آیه تطهیر در خانه ام سلمه از مطالبی است که امت اسلام بر آن اجماع دارد و به صورت متواتر از ائمه(ع) و بسیاری از اصحاب نقل شده است.[۴]
نزول آیه تطهیر و رویداد کسا، بی‌تردید در خانه امّ سلمه واقع شده است. ابن حجر می‌گوید این آیه در خانه‌ام سلمه نازل شده است.[۵] اصحاب حدیث، روایت کرده‌اند که دربارهٔ این آیه از عمر سؤال شد و او گفت: «دربارۀ آن، از عایشهسؤال کنید» و عایشه در پاسخ گفت : «این آیه در خانه خواهرم امّ سلمه نازل شده است. پس درباره آن، از او بپرسید که در زمینه این آیه، از من آگاه‌تر است».[۶]
سیوطی در «دُرُّ المنثور» از ابن مردویه نقل می‌کند که ام سلمه گفت: آیه «انما یرید الله …» در خانه من نازل شد.[۷]
سند حدیث کساء
این رویداد از نظر سند هیچ‌گونه خدشه‌ای را نمی‌پذیرد محدثان بزرگ آن را در کتب معتبر خود نقل کرده‌اند این حدیث اصطلاحاً مستفیض است و حتی با تحقیقی گسترده می‌توان ادعای تواتر در آن کرد. این رویداد در جامعه اسلامی به قدری معروف شد که روز وقوع آن روز کسا نامیده شد و خمسه طیبه‌ای که مشمول عنایت خاص الهی در آن روز شدند به اصحاب کسا ملقب گردیدند.[۸]
طبری در کتاب دلائل الامامه می‌گوید: مسلمانان اتفاق نظر دارند که همزمان با نزول آیه تطهیر پیامبر(ص)؛ علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع) را فراخواند و با کساء آنان را پوشاند و چنین دعا کرد «اللهم هؤلاء أهلی فأذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا» خدایا اینان اهل بیت من هستند از آنها پلیدی را دور کن و آنها را پاک گردان.[۹]
در کتب شیعه
این روایت در کتب تفسیری شیعه آمده است؛ از جمله تفسیر قمی،[۱۰] تفسیر فرات کوفی،[۱۱] و البرهان فی تفسیر القرآن[۱۲]
در کتب حدیثی شیعه نیز متن این روایت آمده است؛ مانند اصول کافی،[۱۳] و امالی شیخ طوسی[۱۴]
در کتب اهل سنت
این روایت در کتب حدیثی اهل سنت نیز نقل شده است. حدیث کساء در «صحیح مسلم» این چنین آمده است: عایشه گوید: روزی رسول خدا بیرون آمد و عبائی نقشدار که از موی سیاه بافته شده بود، بر دوش داشت. ابتداحسن(ع) آمد، او را به زیر عبا جای داد؛ پس از او حسین(ع) آمد، او را هم به زیر عبا جای داد سپس فاطمه آمد و در زیر عبا قرار گرفت، بعد علی(ع) آمد و او را هم همراه دیگران زیر عبا؛ جای داد و فرمود: «إنّما یُریدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُم الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُم تَطْهِیراً»[۱۵]
ابن حجر در صواعق المحرقه می‌گوید: به سند صحیح رسیده که پیامبر(ص) کسائی را بر روی آن چهار نفر انداخت. آن گاه عرض کرد: بارخدایا! اینان اهل بیت من و خاصه من هستند، پلیدی را از آنان دور ساز و آنان را پاک گردان..[۱۶] ابن اثیر در اسد الغابه[۱۷] و احمد بن حنبل در مسند خود[۱۸] این حدیث را آورده‌اند و ابن تیمیه در منهاج السنه می‌گوید: «حدیث کسا از احادیث صحیح السندى است که احمد، ترمذى از ام سلمه نقل کرده و نیز مسلم در صحیح خود ازعایشه نقل نموده است.»[۱۹]
این روایت در کتب تفسیری اهل سنت نیز آمده است. زمخشری درالکشاف، [۲۰] فخر رازی در التفسیر الکبیر[۲۱] و هر یک از قرطبی[۲۲]، ابن کثیر[۲۳] و سیوطی[۲۴] در تفسیرهایشان حدیث کساء را نقل کرده‌اند. قُرطُبیّ[۲۵] در تفسیر آیه تطهیر از امّ سلمه چنین نقل نموده‌اند: هنگامی که آیه تطهیر نازل شد، رسول خدا، علی(ع) و فاطمه(س) و حسن(ع) و حسین(ع) را فراخواند و بر آنان کسائی خیبری پوشاند.
استدلال ائمه به حدیث کساء
حضرت علی(ع) در بیان یکی از دلایل حقانیت خود به خلافت و جانشینی پیامبر(ص) از حدیث کساء یاد می‌کند و به خلیفه یادآوری می‌کند: «آیا آیه تطهیر برای من و خاندان و فرزندانم فرود آمده یا برای تو و خاندان و فرزندانت؟ گفت: بلکه تو و خاندانت. فرمود: تو را به خدا! آیا من و خاندان و فرزندانم در روز کساء مشمول فراخوانی پیامبر خدا (ص) بودیم که: «خداوندا! اینان خاندان منند که رهسپار به سوى تو هستند نه به سوى آتش» یا تو؟»[۲۶]
همچنین حضرت علی(ع) در شورایی که خلیفه دوم برای تعیین خلیفه بعدی تشکیل داده بود به حدیث کساء برای برتری خود در امر حکومت و جانشینی پیامبر(ص) استشهاد کرد.[۲۷]
زمانی که اصحاب پیامبر(ص) در مورد فضائل خود به همدیگر تفاخر می‌کردند حضرت علی(ع) در بیان برتری خود و اهل بیت(ع) خود از حدیث کساء یاد کرد.[۲۸]
بعد از صلح امام حسن(ع) با معاویه، و بعد از سخنرانی معاویه، امام حسن(ع) سخنرانی کرد و بعد از ذکر آیه مباهله در شأن اهل بیت(ع) در بیان فضیلت خود و اهل بیت(ع) به حدیث کساء استدلال کرد.[۲۹]
حدیث کسای منقول در مفاتیح الجنان
حدیث پایانی مفاتیح که به نام حدیث کساء مشهور شده است، در هیچ یک از کتب معتبر فریقین حتی در کتاب‌هایی همچون بحارالانوار که هدف آنها جمع‌آوری احادیث منسوب به اهل بیت(ع) بوده است، وجود ندارد.
شیخ عباس قمی در کتاب منتهی الآمال پس از اینکه حدیث کساء را از احادیث متواتر نقل می‌کند درباره حدیث شایع شده می‌نویسد: «اما حدیث معروف به حدیث کسا که در زمان ما شایع است به این کیفیت در کتب معتبره معروفه و اصول حدیث و مجامع متقنه محدثان دیده نشده و می توان گفت از خصایص کتاب منتخب (طریحی) است»[۳۰]
همان طور که شیخ عباس قمی اشاره کرده نخستین کتاب که حدیث کسا را به این صورت نقل کرده است، کتاب منتخب طریحی است که آن هم حدیث را بدون سند ذکر کرده؛ و این، بدان معناست که از صدر اسلام تا حدود هزار سال بعد، از این حدیث، هیچ اثری در کتب حدیثی دیده نمی‌شود.
بسیاری از محدّثان بزرگ شیعه، همچون: کلینی، طوسی، مفید، طبرسی و ابن شهر آشوب در کتب خود، حدیث کسا را همان‌گونه‌ای که در صدر این نوشته آمده است ـ با اختلاف تعابیر ـ آورده‌اند و مخالف متن حدیث کسای شایع است.[۳۱]
شرح‌های حدیث کساء
گروهی از دانشمندان شیعه رساله‌های مستقلی درباره اسناد حدیث کساء و اثبات اعتبار آن پرداخته‌اند که از جمله آن‌هاست:
- سند حدیث کساء، از آیت الله مرعشی نجفی، چاپ ۱۳۵۶ ق؛
- آیه التطهیر فی الخمسه اهل الکساء، از محیی الدین موسوی غریفی، چاپ ۱۳۷۷ ق؛
- حدیث الکساء عند اهل السنه، از سید مرتضی عسکری، چاپ اول ۱۳۹۵ ق، و چاپ دوم با افزودن منابع شیعی، ۱۴۰۲ ق؛
- سند حدیث شریف کساء، از علی‌اکبر مهدی پور، چاپ ۱۴۱۰ ق.
همچنین شرح‌هایی بر متن معروف حدیث کساء نوشته شده که از آن جمله است:
- التحفه الکسائیه، از شیخ بافقی یزدی (م ۱۳۱۰ ق) ؛
- کشف الغطاء عن حدیث الکساء، از شیخ علی آل عبدالغفار کشمیری (م ۱۳۴۵ ق).
و نیز ده‌ها تن از شعرای نامدار عرب و فارس و ترک و لر و اردو، حدیث کساء را به نظم درآورده‌اند.[۳۲]
منبع: ویکی شیعه
نظرات بسته شده است.