آیه اطعام

آیه اِطْعام هشتمین آیه از سوره انسان که درباره امیرالمؤمنین و خانواده ایشان نازل شده است. بر اساس برخی احادیث و نیز بنابر نظر مفسران شیعه و برخی از اهل سنت، حضرت علی(ع) وفاطمه (س) و حسنین (ع) و خادم آنان فضه سه روز روزه گرفتند و هر سه روز هنگام افطار با اینکه خود گرسنه بودند، همه غذایشان را به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند.

نام و متن آیات

آیه هشتم سوره انسان (و آیات کناری آن) به آیه اطعام مشهور است.^[۱] متن این آیه و آیات قبل و بعد آن چنین است:

إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ مِن کَأْسٍ کَانَ مِزَاجُهَا کَافُورًا ﴿۵﴾ عَیْنًا یَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّـهِ یُفَجِّرُونَهَا تَفْجِیرًا ﴿۶﴾ یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَیَخَافُونَ یَوْمًا کَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیرًا ﴿٧﴾ وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا ﴿٨﴾ إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّـهِ لَا نُرِیدُ مِنکُمْ جَزَاءً وَلَا شُکُورًا ﴿٩﴾

به یقین ابرار (و نیکان) از جامی می‌نوشند که با عطر خوشی آمیخته است،(۵) از چشمه‌ای که بندگان خاص خدا از آن می‌نوشند، و از هر جا بخواهند آن را جاری می‌سازند! (۶) آنها به نذر خود وفا می‌کنند، و از روزی که شرّ و عذابش گسترده است می‌ترسند، (۷) و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» می‌دهند! (۸) (و می‌گویند:) ما شما را بخاطر خدا اطعام می‌کنیم، و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم! (۹)

شأن نزول

آیه اطعام به تأیید برخی از مفسرین اهل سنت در شأن اهل‌بیت(ع) نازل شده است. علامه امینی در کتاب الغدیر از سی و چهار تن از علمای اهل سنت نام برده است که به نقل متواتر تایید می‌کنند که این آیات در شأن اهل‌بیت(ع) و از فضایل مهم امام علی(ع) و فاطمه(س) و حسنین (ع) می‌باشد. بنابر نظر علمای شیعه، هجده آیه از این سوره (و یا مجموع سوره انسان) در شأن اهل‌بیت (ع) نازل شده است.^[۲]

ابن تیمیه (پیشوای وهابیت) معتقد است این سوره در مکه نازل شده و ارتباطی با اهل بیت ندارد. ^[۳] این گفته برخلاف نظر تعداد زیادی از عالمان اهل سنت بوده و پاسخهایی در رد آن داده شده است.^[۴]

داستان نزول

زمخشری از مفسران اهل سنت می‌نویسد:

«از ابن عباس نقل شده است که حسن و حسین دچار بیماری شدند. رسول خدا(ص) همراه با جمعی از یاران به عیادت آن دو آمدند. و به علی گفتند: ای ابوالحسن خوب است برای تندرستی فرزندانت نذری کنی. علی و فاطمه و فضه نذر کردند که اگر آن دو شفا یابند سه روز روزه بگیرند. هر دو شفا یافتند. علی سه من جو قرض کرد. فاطمه یک سوم آن را آسیاب کرد و نان پخت. هنگام افطار سائلی بر در خانه آمد و گفت: ای اهل بیت محمد، مسکینی از مساکین مسلمان هستم، به من خوراکی دهید که خداوند به شما از مائده‌های بهشتی دهد. او را بر خود مقدم داشتند و نان‌ها را به او بخشیدند و با آب افطار کردند. فردای آن روز نیز روزه گرفتند. چون شب شد و غذا به میان آوردند، یتیمی بر در آمد. این بار هم غذای خود را به او بخشیدند. روز سوم هم به همان ترتیب روزه داشتند و هنگام افطار، اسیری پیدا شد، و باز نان جوین خود را به او بخشیدند. چون صبح شد علی(ع)، دست حسن و حسین را گرفت و به نزد پیامبر (ص) رفتند. چون آنان را دید که از شدت گرسنگی می‌لرزند، فرمود: از دیدن حال شما حال ناگواری پیدا می‌کنم. برخاست و همراه آنان به منزل‌شان رفت و فاطمه را دید که در محراب عبادت است و شکمش به پشتش چسبیده و چشم‌هایش گود رفته است. از دیدن او اندوهگین شد. آنگاه جبرئیل نازل شد و گفت خداوند تو را به چنین اهل بیتی تهنیت می‌گوید و این سوره را قرائت کرد.»^[۵]

برخی از مفسران این داستان را مربوط به یک روز می‌دانند نه سه روز؛ و گفته‌اند که آیه در شأن حضرت علی نازل شده است. حضرت برای یک یهودی کاری انجام داد و در برابر آن مقداری جو دریافت کرد. جو را به خانه آورد. یک سوم آن را آسیاب و با آن طعامی آماده کردند، هنگامی که طعام آماده شد، مسکینی وارد شد، حضرت طعام را به او دادند. سپس ثلث دوم آن را آسیاب کردند و با آن طعامی آماده کردند و هنگامی که طعام آماده شد یتیمی وارد شد و در مرتبه سوم هنگامی که غذا آماده شد اسیری از مشرکین آمد و غذا را به او دادند.^[۶]

منبع: ویکی شیعه