اربعین حسینی
اربعین حسینی روز ۲۰ صفر و چهلمین روز واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع) است. مشهور است که اسیران کربلا روز ۲۰ ماه صفر سال ۶۱ ه.ق در بازگشت از شام، برای زیارت مدفن امام حسین(ع) به کربلا آمده‌اند. همچنین در این روز جابر بن عبدالله انصاری به زیارت قبر امام حسین(ع) آمده است. زیارت اربعین از اعمال خاص این روز است که بنابر روایتی از امام حسن عسکری(ع) یکی از پنج نشانه مومن دانسته شده است.
روز ۲۰ صفر در ایران تعطیل رسمی است. شیعیان در این روز عزاداری می‌کنند و راهپیمایی گسترده شیعیان به سوی کربلا، در سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین و گسترده‌ترین مراسم عزاداریشیعیان جهان، تبدیل شده و حتی در زمره بزرگترین اجتماعات مذهبی جهان قرار گرفته است. هم اکنون بیشترین زائرانی که در اربعین از دیگر کشورها به عراق می‌روند، از ایران‌اند.
ریشه تاریخی
اربعین به معنای چهلم است، و روز بیستم ماه صفر را که چهل روز بعد از شهادت امام حسین(ع) در روز عاشورا است اربعین حسینی یا روز اربعین می‌نامند. اهمیت این روز به این دلیل است که طبق نقل‌های تاریخی جابر بن عبدالله انصاری، در این روز به‌عنوان اولین زائر بر سر مزار امام حسین(ع) حاضر شده است.[۱] در برخی منابع، علاوه بر جابر، گفته شده است بازماندگان حادثه کربلا نیز در این روز به کربلا بازگشته و قبر امام حسین(ع) و سایر شهدای کربلا را زیارت کرده‌اند.[۲]
حضور جابر در کربلا
جابر بن عبدالله انصاری که از صحابه پیامبر اسلام(ص) است به عنوان نخستین زائر امام حسین(ع) شناخته می‌شود. او در اولین چهلم شهادت امام حسین(ع)، یعنی بیستم صفر سال ۶۱ق، به همراه عطیه عوفی به کربلا آمد و قبر امام حسین(ع) را زیارت کرد.[۳]
بازگشت اهل بیت به کربلا
برخی معتقدند اسرای کربلا از شام به عراق رفته و در روز اربعین، یعنی ۴۰ روز بعد از واقعه عاشورا، به کربلا رسیدند ودر آنجا جابر بن عبدالله انصاری و برخی از بنی هاشم را نیز دیده‌اند و پس از زیارت امام حسین(ع) به مدینه رفته‌اند. این نظریه در لهوف سید ابن طاووس به تصریح ذکر شده است. [۴]
در مقابل گروهی معتقدند به دلیل دوری مسافت، اینکه بازماندگان کربلا چهل روز بعد از عاشورا به کربلا بازگشته باشند ممکن نبوده است، زیرا پیمودن مسیرکوفه تا شام و سپس بازگشت به کربلا در مدت زمان ۴۰ روز، برای کاروان اسرای کربلا ممکن نبوده است. محدث نوری [۵] و شیخ عباس قمی [۶] طرفدار این نظریه هستند. علاوه بر این که گزارش معتبری نیز بر اثبات این رویداد در دست نیست.[۷]
گروهی نیز ضمن پذیرش اصل بازگشت کاروان اسرای اهل بیت به کربلا در مسیر شام به مدینه، زمان آن را حدود پایان ماه صفر و اوایل ربیع الاول و یا زمانی بعد از آن دانسته‌اند. برخی دیگر، اربعین سال‌های بعد را زمان این رویداد شمرده‌اند. [۸]
به علت این اختلاف نظر، آثاری نوشته شده‌اند تا نشان دهند اینکه بازماندگان کربلا در بیستم صفر سال ۶۱ق به کربلا بازگشته‌اند امری ممکن بوده و روایاتی که از این رویداد خبر داده اند، معتبرند.[۹] از جمله کتاب‌های مشهور در اثبات این نظر و پاسخ به مخالفان کتاب تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهداء(ع)نوشتۀ سید محمد علی قاضی طباطبایی است.
زیارت اربعین
در حدیثی از امام حسن عسکری (ع) پنج نشانه برای مؤمن شمرده شده است. یکی از این پنج نشانه زیارت اربعین است.[یادداشت ۱][۱۰]
هم چنین زیارت نامه‌ای برای روز اربعین از امام صادق(ع) نقل شده است.[۱۱] شیخ عباس قمی این زیارت نامه را در مفاتیح الجنان در باب سوم بعد از زیارت عاشورا غیر معروفه، با عنوان زیارت اربعین نقل کرده است.[۱۲]
به گفته قاضی طباطبایی زیارت روز اربعین در نزد شیعیان زیارت «مَرَدّ الرَّأس» نیز خوانده می‌شود.[۱۳] مَرَدُ الرأس یعنی بازگرداندن سر، و منظور آن است که در این روز که اسرای اهل بیت به کربلا بازگشتند سر امام حسین(ع) را نیز به کربلا آوردند و دفن کردند.
راهپیمایی اربعین
قاضی طباطبایی در کتاب تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء می‌نویسد حرکت به سوی کربلا در روز اربعین از زمان ائمه اطهار (ع) در بین شیعیان رایج بوده است و شیعیان حتی در زمان بنی امیه و بنی عباس نیز به این حرکت مقید بوده‌اند. [۱۴] توصیه به زیارت اربعین باعث شده است که شیعیان به ویژه ساکنان عراق، از نقاط مختلف این کشور به سوی کربلا حرکت کنند. این حرکت که غالبا به صورت پیاده صورت می‌گیرد یکی از پرجمعیت‌ترین راه پیمایی‌ها در جهان شمرده می‌شود. در سال‌های اخیر و پس از سقوط رژیم بعث در کشور عراق جمعیت این زائران چند برابر شده است، به طوری که در سال ۱۳۹۳ ه.ش پیش بینی حدود ۲۰ میلیون زائر شده بود.[۱۵] برخی گزارش‌ها از حضور ۱۵ میلیون شیعه در کربلا برای زیارت اربعین سال ۱۴۳۵ه.ق /۱۳۹۲ ه.ش خبر داده‌اند [۱۶]
پانویس
- قمی، سفینه البحار، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۸۳
- ابن طاووس، الملهوف علی قتلی الطفوف، ۱۴۱۴ق، ص۲۲۵.
- قمی، سفینه البحار، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۸۳
- ابن طاووس، الملهوف علی قتلی الطفوف، ۱۴۱۴ق، ص۲۲۵
- نوری، لؤلؤ و مرجان، ۱۳۸۸ش، ص۲۰۸ – ۲۰۹
- قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۲ش، ص۵۲۴ -۵۲۵.
- نک: سبحانی نیا، «تحقیقی درباره اربعین حسینی»؛ رنجبر، «پژوهشی در اربعین حسینی»، ص۱۶۸-۱۷۲
- شیخ صدوق، الامالی، ص ۳۸۵، ح ۲۴۴۸
- نک: رنجبر، «پژوهشی در اربعین حسینی»، ص۱۷۲-۱۸۷؛ فاضل، «تحلیل مبانی تاریخی اربعین حسینی»
- طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۲
- طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۱۱۳
- قمی، مفاتیح الجنان، باب سوم، زیارت اربعین
- قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا (ع)، ۱۳۶۸ش، ص۲
- قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا (ع)، ۱۳۶۸ش، ص۲
- سایت خبری فردا
- سایت خبری فردا
- علاماتُ المؤمنِ خَمسٌ: صَلَواتُ إحدی و خَمسینَ، و زیارهُ الأربعینَ، و التَّخَتُّم بالیَمینِ، و تَعفیرُ الجَبینِِ، و الجَهرُ بِبسم اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ. «نشانه‌های مؤمن پنج چیز است: اوّل: نماز پنجاه و یک رکعت (واجب و نافله در طول شبانه روز). دوّم: زیاره اربعین حضرت سید الشّهداء علیه‌السلام. سوّم: انگشتر در دست راست نمودن. چهارم: پیشانی بر خاک گذاردن. پنجم: بلند گفتن بسم الله الرّحمن الرّحیم در نمازهای جهریه (صبح، مغرب و عشاء)»إقبال الأعمال،ذیل اعمال اربعین؛ عوالی اللئالی، ج ۴، ص۳۷
منابع
- ابن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۷ش.
- ابن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، قم، اسوه، ۱۴۱۴ق.
- رنجبر، محسن، پژوهشی در اربعین حسینی، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، بهار ۱۳۸۴ش، شماره۵
- سبحانی نیا، محمد تقی، تحقیقی درباره اربعین حسینی، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، تابستان ۱۳۸۴ش، شماره۶.
- طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- فاضل، محمد، تحلیل مبانی تاریخی اربعین حسینی، مجله رواق اندیشه، خرداد و تیر ۱۳۸۰ش، شماره ۱.
- قاضی طباطبایی، سید محمد علی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا (ع)، قم، بنیاد علمی و فرهنگی شیهد آیت الله قاضی طباطبایی، ۱۳۶۸ش.
- قمی، شیخ عباس، سفینه البحار، قم، نشر اسوه، ۱۴۱۴ق.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، تهران، مطبوعاتی حسینی، ۱۳۷۲ش.
- قمی، شیخ عباس، نفس المهموم فی مصیبه سیدنا الحسین المظلوم، قم، المکتبه الحیدریه، ۱۴۲۱ق.
- محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، ۱۳۷۶ش.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.
- نوری، میرزا حسین، لؤلؤ و مرجان، تهران، نشر آفاق، ۱۳۸۸ش
منبع: ویکی شیعه