زیارت جامعه کبیره
زیارت جامعه کبیره از مهم‌ترین زیارتنامه‌های امامان معصوم(ع). این زیارتنامه از طرف امام هادی(ع) در پاسخ به درخواست یکی از شیعیان صادر شده است. مضمون زیارتنامه باورهای شیعه درباره امامت، مقام ائمه اطهار(ع) و وظایف شیعیان در مقابل آنهاست. زیارت جامعه کبیره را می‌توان حاوی یک دوره مباحث امام شناسی به حساب آورد.
سبب نامگذاری
به زیارتنامه‌‌ای که ویژه زیارت امام خاصی نیست، «زیارت جامعه» می‌گویند و از آنجا که این زیارت متنی مفصل‌تر از بقیه زیارتنامه‌ها دارد به «زیارت جامعه کبیره» معروف شده است. متن زیارت جامعه کبیره به گونه‌ای است که می‌توان آن را هنگام زیارت هر یک از امامان(ع) از دور یا نزدیک قرائت کرد.
سند زیارت جامعه
این زیارت را شیخ طوسی در تهذیب[۱] و ابن بابویه در من لایحضره الفقیه[۲] نقل کرده‌اند.
متن این زیارت از امام هادی(ع) نقل شده است. ابن بابویه آن را از طریق محمد بن اسماعیل برمکی از موسی بن عبداللّه نخعی و او از امام هادی نقل کرده است[۳] جوینی خراسانی در فَرائِدُ السِّمْطَین [۴] آن را از حاکم نیشابوری از طریق ابن بابویه آورده است.
با وجود این، این زیارتنامه بر پایۀ تقسیم حدیث به روش سَنَدی، به علت وجود موسی بن عبداللّه نخعی در میان راویان آن، که شخصی مُهمل و ناشناخته است صحیح به حساب نمی‌آید. [۵] البته، از نظر حدیث‌شناسان سده‌های نخستین هجری، که به کمک قرائنی حدیث را تنها به صحیح و غیرصحیح تقسیم می‌کردند،[۶] این زیارتنامه صحیح به شمار می‌آمده است.
اعتماد ابن بابویه به این زیارت، خود از مُرجِّحات و از قرائن تقویت کننده سند آن است.[۷] افزون بر این، شیعه امامی آن را به گونه‌ای تلقی به قبول کرده‌اند که اگر فرد بصیر و اهل نقدی بخواهد، می‌تواند بر صحت آن ادعای اجماعِ کاشف از قول معصوم کند.
شُبَّر[۸] این زیارت را در ردیف نهج البلاغه و صحیفه سجادیه قرار داده که فصاحت و بلاغت آنها در مرتبه‌ای است که صدور آن از غیر معصوم پذیرفتنی نیست. احسائی [۹] نیز پس از بررسی سند زیارت جامعه کبیره می‌گوید این زیارت از جهت لفظ و معنا در مرتبه‌ای است که انسانِ آگاه پی می‌برد که کلام معصوم است و لذا نیاز به بررسی سند ندارد.
علامه مجلسی درباره آن می‌گوید:
- این زیارت کامل‌ترین زیارت‌ها از دور یا نزدیک است.[۱۰]
مجلسی اول نیز در شرح من لایحضره الفقیه می‌گوید:
- این زیارت، بهترین زیارت و کامل‌ترین آنهاست و من همواره در پرتو آن به زیارت ائمه اطهار(ع) در اعتاب مقدسه نایل می‌شدم.
محدث نوری معتقد است که ابن بابویه در روایت خود، متن آن را تلخیص و برخی قسمتها را که منطبق بر عقایدش نبوده حذف کرده است.[۱۱]
محتوای زیارت جامعهٔ کبیره
زیارت جامعه کبیره در واقع توصیف بلند و بلیغی است از جوانب گوناگون اصل امامت، که از نظر شیعه استمرار دین، منوط به اعتقاد و تمسک به این اصل است. به دلیل محتوای این زیارت بر مضامینِ ناظر به مقامات امامان، امام هادی(ع) علیه‌السلام فرموده‌اند که پیش از خواندن این زیارت، زائر صد بار تکبیر بگوید تا دچار غلو در حق امامان نشود.[۱۲]
در این زیارت، اهل بیت پیامبر جانشینان بر حق وی وصف شده‌اند و به تمام آموزه‌های شیعی به زبانی فصیح اشاره شده است، از جمله به ارتباط ائمه با پیامبر اکرم، برشمردن مقامات علمی و اخلاقی و سیاسی ائمه، اسوه بودن آنان، ارتباط امامت و توحید، رابطه شناختِ امام با شناخت خدا. از دیگر مباحث مطرح در این زیارت، عصمت اهل بیت (ع)، یکپارچگی خلقت ایشان، تولی و تبرّی و رجعت و تسلیم است. در این زیارت فضائل امامان به زبانی فصیح و در پیوند با قرآن و سنّت به بهترین وجه بیان شده است.
فرازهایی از زیارت جامعه کبیره
در مقطع ابتدایی زیارتنامه، «السَّلامُ عَلَیکُمْ یا أَهْلَ بَیتِ النُّبُوَّهِ وَ مَوْضِعَ الرِّسَالَهِ وَ مُخْتَلَفَ الْمَلائِکَهِ(سلام بر شما اى اهل بیت نبوّت، و جایگاه رسالت،و عرصه رفتوآمد فرشتگان)» امام هادی(ع) این معانی را آورده است:
- خداوند متعال اهل بیت(ع) را به کرامت خود مخصوص کرده و آنان را پایگاه رسالت و محلّ رفت و آمد فرشتگان و محلّ نزول وحی قرار داده است.
- این کار خداوند از صفات کمالیهای ناشی شده است که اهل بیت(ع) دارای آن بوده و به واسطه آن به قلّهای رسیده بودند که در بلندای آن، میان علم و حلم و کرامت و رحمت جمع نموده بودند.
- اهل بیت(ع) پایگاه رسالت خداوندی بودهاند. چراکه خداوند متعال آنها را گذشته از رهبری مسلمانان، برای تصدّی منصب رهبری بشریت انتخاب کرده است.
امام هادی(ع) در فراز «اَلسَّلامُ عَلی اَئِمَهِ الهُدی وَ مَصابیحِ الدُّجی(سلام بر پیشوایان هدایت، و چراغ‌هاى تاریکى)» بر نکات ذیل تاکید می‌کند:
- اهل بیت(ع) پیشوایان هدایتاند و دیگر کسانی که از اهل بیت(ع) نیستند اما متصدّی امر امامت میشوند، مخالف خطّ هدایت بوده و جزو ائمۀ ضلال یا پیشوایان گمراهی محسوب میگردند. به همین دلیل است که معارف دین را جز از پیشوایان از اهل پیامبر اکرم(ص) نباید گرفت و مسیر حرکت جز مسیر حرکت آنان نباید باشد.
- ائمه(ع) کسانی هستند که دارای عقل کامل بوده، پناهگاه مردم جهان و وارثان پیامبران بوده و آنان مَثَل اعلای انسانیت‌اند که دیگران باید به آنها اقتدا کنند و صاحبان دعوت به بهترین کمالها هستند که دیگران باید دنباله‌رو آنان باشند.
- اهل بیت(ع) محلّ معرفت خدا و مسکن برکت خدا هستند. آنان معدن حکمت خداوند متعال، حافظان سرّ حضرت حقّ، حاملان علم کتاب او و جانشینان پیامبر او هستند.
- این دعوت‌کنندگان به سوی حقّ دارای چند ویژگی هستند که اصالت آنها را در مسیر الهیشان روشن می‌کند:
- آنان دعوت‌کنندگان به سوی خدا و راهنمایان مردم به راههای رضایت و خشنودی حضرت احدیتاند.
- ائمه(ع) در راه اطاعت از اوامر خداوند متعال ثابت قدم هستند.
- به خداوند متعال محبّت تام و تمام دارند.
- در توحید خداوند متعال مخلص هستند.
- شعائر الهی از قبیل امر و نهی خداوند متعال توسّط آنان آشکار می‌شود.
- آنان هیچگاه در کلام و گفتار و همچنین در عمل از امر خداوند متعال پیشی نمیگیرند.
در ادامه زیارت به اصلیترین عناصر فکری تشیع اشاره می‌کند:
- ایمان به اینکه جز خدای یکتا خدائی نیست و از هر گونه شریک منزّه است.
- ایمان به اینکه حضرت محمد(ص) بنده خاصّ و برگزیده و رسول پسندیده خداوند است.
- ایمان به اینکه امامان شیعه نیز دارای مقام عصمت و کرامت هستند.
در فرازهایی از این زیارت به جنبههای عملی رفتار ائمه اطهار این چنین اشاره شده است:
- برقرار داشتن عهد و میثاق الهی و محکم نمودن پیمان طاعت آن ذات اقدس٫
- نصیحت کردن مردم و خیرخواهی برای آنان در آشکار و پنهان برای رضای خدا.
- دعوت مردم به راه حقّ به وسیله برهان و حکمت و پند و موعظه نیکو.
- ایثار دائم در راه خداوند با گذشتن از جان و صبر کردن بر ناملایمات.
- برپاداشتن نماز و پرداخت زکات و عمل کردن دائم به سایر عبادات و حدود دین اسلام.
- حفظ شریعت اسلامی به جهت سالم ماندن از تحریف.
- تسلیم در برابر قضا و قدر الهی.
- تأکید بر وحدت راه پیامبران و تصدیق پیامبران گذشته.
فراز دیگر این زیارت «فالراغب عنکم مارق واللازم لکم لاحق والمقصر فی حقکم زاهق (روگردان از شما خارج از دین، و ملازمِتان ملحق‌شونده‌ی به شما،و کوتاهى‌کننده در حقّتان قرین نابودى است)» به عاقبت گروه دوستداران اهل بیت(ع) و دشمنان اهل بیت(ع) می‌پردازد و دوستداران را اهل سعادت و دشمنان را اهل شقاوت معرفی می‌کند.
در فقرات «فَبَلَغَ اللَّهُ بِکُمْ اَشْرَفَ مَحَلِّ الْمُکَرَّمینَ وَاَعْلی مَنازِلِ الْمُقَرَّبینَ وَاَرْفَعَ دَرَجاتِ الْمُرْسَلینَ» این نکات را بیان می‌کند:
- ضرورت ایمان به رجعت ائمه و بر پا شدن دولت آنان.
- اهمّیت زیارت قبور ائمه(ع).
- اهمّیت ایمان به رجعت.
- ضرورت آمادگی دائم برای کمک رسانی به دولت آنان تا اینکه آن دولت در سرتاسر زمین حکم فرما شود.
- ضرورت بیزاری جستن از دشمنان آنان.
- خوشحالی مؤمنین به آنچه خداوند متعال به دست اهل بیت(ع) روزی آنان گردانیده است.
- وحدت مسلمانان به صورت صحیح، جز تحت لوای اهل بیت(ع) تحقّق نخواهد یافت.
- ایمان به اهل بیت(ع) امری عاطفی نبوده بلکه باید از سر بیداری، ادراک، تحقیق و پژوهش باشد.
شرح‌های زیارت جامعه
بر این زیارت شرح‌های متعددی نوشته شده است. محمدتقی مجلسی (متوفی ۱۰۷۰ق) آن را دوبار شرح کرده است:
- یک بار به عربی در ضمن روضه المتقین که شرحِ کتاب من لایحضره الفقیه ابن بابویه است،
- و یک بار به فارسی در ضمن کتاب لوامع صاحبقرانی که شرح فارسی همان کتاب ابن بابویه است. محمدباقر مجلسی هم در بحارالانوار،[۱۳] به ایجاز، فقراتی از آن را شرح کرده است.
شیخ احمدبن زین الدین اَحسائی (متوفی ۱۲۴۱ یا ۱۲۴۳) نیز در کتابی به نام شرح الزیاره الجامعه الکبیره، در چهار مجلد، به شرح این زیارت پرداخته است. این شرح بر مشرب شیخیه نوشته شده و آکنده از مباحث کلامی و ادبی و حدیثی و فلسفی است. الانوار اللامعه، از شروح متأخر زیارت جامعه به قلم سید عبداللّه شُبّر، نیز موجز و مفید است.
منبع: ویکی شیعه
نظرات بسته شده است.